Zambakgiller

*

Liliaceae,  Lilium 

**

Liliaceae familyasının en dikkat çekici cinsi Lilium L. (Zambak) olup, daha çok ılıman Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika’da yayılış gösteren, yaklaşık 100 tür ile dünyada temsil edilmektedir.

Bu cinse ait örnekler güzel kokulu ve gösterişli çiçekleri ile dikkat çekmektedir ve pek çok ülkede kültüre edilmiştir.  Ülkemizde doğal olarak yayılış gösteren Lilium taksonları arasında L. martagon L. en geniş yayılış alanına sahip olmakla beraber günümüze kadar ulaşmış en eski Lilium türü olarak kabul edilmektedir.  Lilium ile ilgili tarihi kayıtlar incelendiğinde, milattan binlerce yıl önce eski Girit Uygarlığı zamanında Knassos'ta zambak yetiştiriciliğinin yapıldığı, Mısırlıların cenaze törenlerindeki çelenklerde zambak kullandıkları, Romalıların dini törenlerde kullanmak üzere saray bahçelerinde nergis ve sümbüllerle birlikte değişik amaçlar için zambak yetiştiriciliği yaptıkları görülmektedir. Sümerlerin 5000 yıl önceye dayanan yazıtlarından, İran'ın Susa kenti çevresinin zambak tarlalarıyla kaplı olduğu ve bu kente bitkinin adının verildiği anlaşılmaktadır. Ortaçağda ise saflığı ve güzel kokusu nedeni ile Madonna Lily (Meryem Ana Zambağı) olarak isimlendirilen Lilium candidum L., kiliselerde temizlik, saflık ve çalışma simgesi olmuş, dini konular işleyen ressamlar için önemli bir kaynak oluşturmuştur. Eski çağlarda insanlar zambaklara sadece güzel göründükleri için değil aynı zamanda tıbbi ve besin değeri yüksek olduğu için de ilgi göstermişlerdir. Zambaklar, ilk çağlardan beri çeşitli amaçlar için kullanılmakta olup, özellikle son yıllarda ticari alandaki önemleri giderek artmaktadır. Toprak altı gövdeleri soğan şeklinde olan zambak üyelerinin kolay üretilebilmesi, tıbbi alanda ve kozmetik sanayiinde değerlendirilmesi yetiştiriciliğini cazip hale getirmiştir. Türkiye’den ihraç edilen soğanlı bitkiler arasında Lilium türleri de bulunmaktadır. Ülkemizde L. candidum (Güneybatı Anadolu) ve L. martagon (Kuzeybatı Anadolu) dışındaki diğer Lilium taksonları Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde doğal olarak yayılış göstermektedir. L. ciliatum ve L. akkusianum türleri Türkiye için endemik türlerdir. L. ponticum, L. kesselringianum ve L. monadelphum var. szovitsianum taksonları aynı zamanda Gürcistan’da, L. monodelphum var. armenum taksonu ise Ermenistan’da yayılış göstermektedir.

Regnum : Plantae

Divisio : Spermatophyta

Subdivisio : Angiospermae

Classis : Liliopsida (Monocotyledoneae)

Subclassis : Liliidae

Ordo : Liliales

Familya : Liliaceae

Genus : Lilium L. 

Lilium L. Cinsinin Özellikleri 

Lilium soğanlı ve çok yıllık bitkilerin bulunduğu bir cinstir. Yapraklar saplı, çok sayıda, dağınık veya vertisillat dizilişlidir. Yukarıya doğru yaprakların büyüklüğünde bir azalma vardır. Çiçekleri tek veya rasem olup, periyant 6 parçalı, bu parçalar serbest, bükülmez (sabit) ve petaloittir. Ayrıca periyant parçalarının tabanında nektar izleri de mevcuttur. Filamentler silindirik ve serbest, anterler dorsafiks veya versatildir. Stilus uzundur ve stigma üç parçalıdır. Meyveler oblong veya obovattır. Meyve çok tohumlu ± 6 köşelidir ve kapsüldür. Tohumlar yassıdır.

Lilium martagon L. 

Bu tür ülkemizde İstanbul, Bolu, Zonguldak ve Kastamonu illerinden kaydı verilmiştir.

Lilium candidum L.  

Bu tür ülkemizde Aydın, Muğla ve Antalya illerinden kaydı verilmiştir.

Lilium ciliatum P.H. Davis  

Bu tür ülkemizde Trabzon ve Giresun illerinden kaydı verilmiştir.

Lilium akkusianum R. Gamperle 

Bu tür ülkemizde Ordu ilinde kaydı verilmiştir.

Lilium ponticum K. Koch

Bu tür ülkemizde Trabzon ilinde kaydı verilmiştir.

Lilium kesselringianum Miscz.  

Bu tür ülkemizde Artvin ilinden kaydı verilmiştir.

Lilium monadelphum var. szovitsianum (Fisch. & Avé-Lall.) Elwes  

Bu tür ülkemizde Artvin ilinden kaydı verilmiştir.

Lilium monadelphum var. armenum (Miscz. ex Grossh.) P.H. Davis & D.M. Hend.  

Bu tür ülkemizde Erzurum, Ordu ve Trabzon illerinden kaydı verilmiştir.