Reproduction, Development Plants
**
BİTKİLERDE ÜREME VE GELİŞME
Bitkilerde döllenmeyi
sağlayan gerçek gametler mayoz bölünmeyle değil, mayozu izleyen mitoz bölünmeli
hazırlık dönemiyle meydana getirilir. Bu hazırlık dönemine monoploit gelişme
evresi denir. Monploit veya haploit hücreli dönem çiçeksiz bitkilerde daha uzun süreler ile devam eden daha karmaşık süreçleri ve evreye ilave olan gelişim olaylarını da içermektedir. Monoploit evre çiçekli bitkilerde de görülmekle birlikte daha kısa ve yalındır.
A. ÇİÇEKSİZ BİTKİLERDE
ÜREME
Çiçeksiz bitkilerin hemen
hepsi spor meydana getirir. Sporlar çimlenerek "gelişerek" haploid bitkicikleri
(gametofitleri) oluştururlar. Üremelerinde eşeysiz ve eşeyli üremenin birbirini
takip etmesi yani döl almaşı (=metagenez) görülür.
- Su yosunlarının çoğunda zigot
mayoz geçirerek sporlar oluşur ve haploid evre hakimdir.
- Kara yosunlarında döllenme sonucu
oluşan zigottan mitoz bölünmelerle meydana gelen sporofit bitki gametofit
bitki üzerinde gelişir ve mayozla sporlar oluşturur. Sporlar mitozla
çimlenerek gametofit bitkiyi meydana getirir. Haploid evre hakimdir.
- Eğrelti otlarında döllenmeyle
oluşan zigot mitoz bölünmelerle sporofit bitkiyi oluşturur. Sporofit
fotosentez yapabilir, üzerindeki spor keselerinden mayoz bölünmeyle oluşan
sporlar çimlenerek gametofiti oluşturur. Diploid evre hakimdir.
Şekil : Kara Yosunlarının Hayat Devri
B. ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE
ÜREME
1. Çiçeğin Yapısı
Çiçekli bitkide, eşeyli
üremeyi sağlayacak organların meydana geldiği yer çiçektir.
2. Embriyo Kesesi ve
Yumurtanın Oluşumu
Dişi organın
yumurtalığında (ovaryum) bir veya bir kaç tane tohum taslağı bulunur.
Bu hücre
mayoz ve mitoz bölünmeler geçirerek, yumurtanın da içinde bulunduğu 8 çekirdekli
embriyo kesesini oluştur.
Şekil : Erselik Bir Çiçeğin Yapısı
3. Çiçek Tozu (Polen)
Oluşumu
Erkek organın anter
(başcık) kısmındaki polen keseleri içerisinde 2n kromozomlu polen ana hücreleri
(mikrospor ana hücresi) bulunur. Polen ana hücresi mayoz bölünmeye uğrayarak 4
tane n kromozomlu mikrospor hücresini oluşturur. Her mikrospor bir defa mitoz
geçirerek iki çekirdekli hale gelir. Oluşan bu yapılara polen denir. Polendeki
çekirdeklerden biri mitoz geçirerek iki adet sperm oluşur. Diğer çekirdek ise,
tozlaşma sonrasında polen tüpünü oluşturur.
Şekil : Çiçeklerde Polen ve Yumurta Hücresinin Oluşması
4. Tozlaşma ve Döllenme
Çiçek tozlarının
(polenlerin), hazırlandığı yer olan erkek organ başcığından dişi organ
tepeciğine; yağmur, rüzgar, böcekler, diğer bazı hayvanlar ve su aracılığıyla
taşınmasına tozlaşma denir.
5. Döllenme Sonucu oluşan
Yapılar
Polen tüpüyle taşınan
sperm çekirdeklerinden birisi yumurta hücresiyle döllenerek zigot’u oluşturur.
Zigot mitoz bölünmelerle gelişerek embriyoyu (2n) meydana getirir.
Şekil : Bitkilerde Döllenme
Polen tüpüyle taşınan
diğer sperm hücresi embriyo kesesinin ortasındaki diploid polar hücre
(başlangıçta iki haploid polar çekirdek halindeyken sonradan birleşmişlerdir)
ile döllenerek triploid hücreyi (3n) meydana getirirler. Triploid hücre mitozla
gelişerek endospermi (besin dokusunu) oluşturur.
6. Tohum ve Meyve Oluşumu
Döllenmelerden sonra
embriyo kesesinin dış kısmındaki tohum taslağı örtüsü gelişerek tohum kabuğu ve
zarını (testa) oluşturur.
Meyve, tohum gelişimini
tamamlamış yumurtalıktan ve dişi organın çeperinden meydana gelir. Meyveler,
tohumlarıyla beraber yenilerek veya çeşitli yollarla taşınarak, tohumların geniş
alanlara dağıtılmasını sağlar. Her meyvede yumurtalıktaki tohum taslağı sayısı
kadar tohum bulunur.
C. ÇİMLENME ve GELİŞME
Gelişme döllenmeden hemen
sonra ana bitkiye bağlıyken başlar. Zigotun bölünmeleriyle ilk yapraklar,
çenekler, embriyonik kök ve embriyonik gövde meydana gelir.
Şekil : İki Çenekli Bir Tohumun Yapısı
Embriyo çimleninceye kadar
tohumun içinde bu şekilde kalır. Beslenmesi ise tohum içinde endosperm
tarafından olur. Ayrıca yüksek yapılı bitki embriyolarında çenekler vardır.
Genç bitkinin fotosentezle
kendine yeterli besin üretmesine kadar bitki taslağını besler. Tohum uygun
koşullarda çimlenir. Bunlar uygun bir nemlilik (su), sıcaklık ve oksijendir.
Şekil : Bir Fasulye Tohumunda Çimlenme ve Gelişme Evreleri
Böyle uygun bir ortamda,
tohum ilk olarak su emerek şişer. Bu sayede enzimler daha aktif hale geçer.
Nişasta gibi depo besinler yıkılır. Hücresel solunum ve peşinden mitoz bölünme
hızlanır.
Bölünmelerin hızlanmasıyla
ilk kök oluşur. Sonra sırasıyla ilk yapraklar ve gövde gelişmeye başlar. Ortam ışıklı ise klorofil sentezi yapılır ve fotosentez başlar. Belirli bir süre gelişen
bitkide, en son olarak çiçek oluşumu sağlanır.
Bitkide gelişme ve büyüme
hayat boyu devam eder. Dökülen yaprakların yerine yenileri oluşur. Meristem
dokular hayat boyu korunduğu için, gövde ve dalların uzaması sınırsızdır.
Yorumlar
Yorum Gönder