Partenogenez

*

parthenogenesis

**

Partenogenez Nedir?

A- Doğal Partenogenez

Bazı hayvanların yumurtaları döllenmeden gelişebilir ve yeni organizmalar meydana getirebilir. Döllenmeden gelişme olayı Partenogenez olarak isimlendirilmektedir. Partenogenezde gelişen yumurta diploidse, buna diploid partenogenez, eğer yumurta kromozomları redüksiyona uğramış ve yarıya inmiş ise buna da haploid partenogenez adı verilir.

Hayvanlar aleminde diploid partenogeneze daha sık rastlanır. Örneğin yassı solucanlardan karaciğerkelebeği (Dicroceolium), kurustaselerden supiresi (Daphnia) ve böceklerinden yaprakbitleri (Aphis ve Phylloxera) da diploid partenogenez görülür.

Partenogenez: Yaprakbitinde yavrulama

Bazı hayvan türlerinin erkeklerine çok ender olarak rastlanır. Örneğin Kuzey Afrika ve Güney Avrupada yaşayan Bacillus adlı çekirge türünde dişiler genellikle partenogenezle çoğalır. Aynı şekilde beyaz hindilerin bir soyunda da partenogenetik fertlere rastlanır. Çiftleşmemiş beyaz hindi dişilerinin yumurtaları ile yapılan deneylerde bunlardan bazılarının gelişerek embriyoyu meydana getirdikleri belirlenmiştir.

Haploid partenogenez eşeysellikle ilgilidir. Örneğin, balarıları, yabanarıları ve karıncaların döllenmiş yumurtalarından dişiler gelişirken, döllenmemiş yumurtaların gelişmesi ile erkek fertler oluşur. Bu nedenle erkeklerin kromozom sayıları dişilerin kromozom sayılarının yarısı kadardır.

B- Deneysel Partenogenez

Bazı hayvanların yumurtaları doğal seyri içerisinde partenogenez ile gelişmedikleri halde, bu yumurtalara fiziksel veya kimyasal etkiler yaparak, bunların döllenmeden gelişmeleri sağlanmıştır. Deneysel partenogenez döllenmenin analizinin yapılmasına yardımcı olmuş ve döllenme mekanizmalarının aydınlatılmasında da yararlanılmıştır.

Deneysel partenogenez çalışmalarında elde edilen bulgular ile döllenme olayının iki evreden (aktivasyon ve segmentasyon) meydana geldiği ortaya çıkarılmıştır.

İpekböceği yumurtaları fırçalanarak, ince bir iğne ile yumurta zarının delinmesi ile, ultraviyole ışınlarına veya X ışınlarına tutularak veya bazı kimyasal maddeler ile önce aktive edilip, sonra segmentasyon ile larvalar elde edilebilmektedir.

Kök Hücre Araştırmalarında Partenogenez Uygulamaları

Özellikle günümüz tedavi yöntemleri arasında önemli yere sahip olan doku mühendisliği ve rejeneratif tıp alanlarında kullanılan kök hücreler arasında, her türlü hücre ve dokuya dönüşebilme yetenekleri nedeniyle embriyonik kök hücreler oldukça büyük bir öneme sahiplerdir. Bununla birlikte embriyonik kök hücre çalışmalarında canlı embriyolar kullanılması gerektiğinden, bu konuda etik ve legal birçok engelle karşılaşılmaktadır. Bu tip engelleri aşabilmek için, canlı embriyolar yerine alternatif olarak partenogenetik aktivasyon uygulanmış oositlerin kullanılabilirliği araştırılmaktadır.

 

Yavuz Yılmaz