ELEŞTİREL DÜŞÜNCE

Eleştirel kavramı, eleştiri niteliği taşıyan, tenkidî; düşünme ise, bir sonuca varmak amacıyla bilgileri incelemek, karşılaştırmak ve aradaki ilişkilerden yararlanarak düşünce üretmek, zihnî yetiler oluşturmak, muhakeme etmek; aklından geçirmek, göz önüne getirmek; zihniyle arayıp bulmak (Türk Dil Kurumu, 1988) gibi anlamlara gelmektedir.

Eleştirel düşünme son yıllarda sıkça duyulan bir kavramdır. Çünkü, bilgi patlamasının yaşandığı çağımızda bireylerden değişimlere hızlı bir şekilde uyum göstermesi beklenmektedir. Bu durum ise, bilginin etkin kullanımını bir gereklilik haline getirmektedir. Bilgiyi etkin kullanan bireyler ise esnek, yaratıcı, sorgulayan, araştıran, analiz eden, olayları çok yönlü değerlendirebilen, seçimler yapabilen, yeniliklere açık, kendini iyi tanıyan, yani eleştirel düşünebilen bireylerdir. Bu niteliklerin kazandırılmasındaki en önemli sorumluluk eğitime düşmektedir.(1)

Eleştirel düşünme, neye inanılacağı ya da ne yapılacağı üzerinde odaklanan kabul edilebilir ve yansıtıcı düşünme şeklidir.(2)

Eleştirel düşünme sürecinin içerdiği beceriler arasında; 1) kanıtlanmış gerçekler ve öne sürülen iddialar arasındaki farklılığı yakalayabilme, 2) elde edilen bilgilere ait kaynakların güvenirliklerini test edebilme, 3) ilişkisiz bilgileri kanıtlardan ayıklayabilme, 4) önyargı ve bilişsel hataların farkında olabilme, 5) tutarsız yargıların farkına varabilme, 6) etkili soru sorabilme, 7) sözlü ve yazılı dili etkili kullanabilme ve 8) bireyin kendi düşüncelerinin farkına vardığı üst biliş (metacognition) ve benzerleri vardır.(3)

Geçmişte bilgili insan, her şeyi bilen ya da başkalarının ürettiği bilgileri beyninde depolayan kişi olarak görülmekteydi. Ancak bugün ise; bilginin farkında olan, bu bilgiye ulaşmanın yollarını bilen, ulaştığı bilgiyi anlamlandırarak öğrenen, öğrenmiş olduğu bilgilerden de yeni bilgiler üretebilen ve ürettiği bilgileri sorun çözmede kullanabilen kişiler bilgili olarak kabul edilmektedir.(4)

************************

(1)   Ömay Çokluk Bökeoğlu., Kürşad Yılmaz. THE RELATIONSHIP BETWEEN ATTITUDES OF UNIVERSITY STUDENTS TOWARDS CRITICAL THINKING AND RESEARCH ANXIETIES.

(2) Norris, S. & Ernis, R. (1989). Evaluating critical thinking. USA: Thinking Pres and Software.

(3) Kökdemir, D. (2003). Belirsizlik durumlarında karar verme ve problem çözme. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara:Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

(4) Sevda BAYDAR. ÖĞRENME STİLLERİNE GÖRE LİSE ÖĞRENCİLERİNİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME EĞİLİMİ. İzmir 2012