Kıkırdaklı Balık Nedir?

*

Chondrichthyes, shark

**

(Chondrichthyes) İskeletleri kıkırdak yapıda olduğundan bu hayvanlar, kıkırdaklı balıklar anlamına, Chondrichthyes (eski Yunanca, Chondros = kıkırdak; [chthys =] balık) olarak isimlendirilmiştir.

 Kıkırdak yapıdaki iskelet ilkel bir özellik­ten çok dejeneratif bir özellik olarak kabul edilir. Çünkü bunların en yakın akrabaları olan Placodermi fosillerine devoniende rastlanmasına karşın, il­kel kemikli balıkların fosilleri siluriende bulunmuştur. İskeletin bazı kı­sımlarında kalkerleşme görülmesine karşın bu sınıfın hiçbir örneğinde kemik yapıya rastlanmaz. Kordalılar içerisinde hareketli çeneler ilk kez bu hayvanlarda görüldüğünden Gnathostomata (çeneliler) subfilumunun en basit yapılı örneklerini içerisine alır. Bunların çift haldeki üyeleri ve omur­ları bulunur. Hemen hemen hepsi yırtıcıdır ve çeşitli canlılarla beslenirler. Çok az bir kısmı dışında hepsi genellikle denizlerde yaşarlar. Jeolojik devirlerde yaşamış birçok kıkırdaklı balığın, bugün pul, diş ve yüzgeç ışını gibi sert kısımlarının fosillerine rastlanmaktadır. Kıkırdaklı balıklar biyolojik açıdan da çok ilginçtir. Çünkü bunların bazı anatomik özelliklerini, yüksek yapılı omurgalıların erken embriyonik evrelerinde de görmek ola­sıdır. Bunların, Ostracodermi-Placodermi arası bir atadan zırhlarını ve iskeletlerindeki kemik yapıları kaybederek oluştukları kabul edilir.

KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ

1-Vücut fusiform veya mekik şeklinde, bazılarında ise yassılaşmıştır. Derileri sert, plakoid pullarla kaplı ve bol miktarda mukus bezi içerir. Me­dian (tek) ve lateral (çift) yüzgeçleri mevcut olup, ışınlarla desteklenirler. Ventral (pelvik = karın) yüzgeçler erkeklerde değişikliğe uğrayarak sper­maların dişiye aktarılmasına yarayan kopulasyon organları haline gelmiş­tir. Caudal (kuyruk) yüzgeç genellikle heteroserk şekildedir.

2-Ağız ventral ve mine tabakası ile örtülü çok sayıda dişleri bulunur. Burun delikleri 1 - 2 tanedir ve ağız boşluğu ile bağlantıları yoktur. Alt ve üst çenelerin her ikisi de mevcuttur. Bağırsakların iç yüzeyinde helezon şeklinde kıvrıntılar bulunur.

3-İç iskelet kıkırdak halindedir ve gerçek kemikleri yoktur. Notokord her zaman mevcuttur. Birbirleriyle birleşmiş omurlara veya tek halde bu­lunan bir omurgaya sahiptirler. Pektoral (göğüs) ve ventral kemerler mev­cuttur (appendicular iskelet). Kafatası (cranium) çift haldeki duyu kapsül­leriyle birleşmiştir. Ayrıca, ağız, dil ve solungaçları destekleyen visseral iskelet yapıları da bulunur.

4-Kalpleri bir kulakçık ve bir karıncık olmak üzere iki gözlüdür. Ay­rıca sinus venosus’ları ve kaslı conus arteriosus’lan mevcuttur. Aort yayları birkaç çifttir. Alyuvarları çekirdekli ve oval yapıdadır.

5-Genellikle solungaçları 5 - 7 çifttir. Solungaçlardan her biri ayrı bir delikle dışarı açılır. Bazılarında birden fazla solungaç birleşerek müşterek bir delikle de dışarı açılabilir. Solungaç kapakları (operculum) yalnız Holocephali alt sınıfında vardır. Hava keseleri yoktur.

6-Beyinleri oldukça gelişmiştir ve 10 çift beyin sinirleri vardır. Her bir kulakta üçer yarım daire kanalı bulunur.

7-Vücut sıcaklığı değişkendir (Poikilothermous). Çevreye bağlı olarak değişiklik gösterir.

8-Boşaltım organları mezonefroz böbrek tipindedir.

9-Ayrı eşeylidirler. Üreme organları çift haldedir. Eşey organı kanal­ları kloaka açılır. Döllenme, iç döllenme şeklindedir. Ovipar, vivipar veya ovovivipardırlar. Yumurtaları büyüktür, fazla miktarda yedek besin içerir, segmentasyon tam değildir, ancak belli bir kısmı segmentasyona uğrar = meroblastic) ve embriyo tabakaları bulunmaz. Gelişmeleri doğrudan doğ­ruyadır, yani larva ve metamorfoz yoktur.

Kıkırdak balıklar, Cyclostomata’ya (yuvarlak ağızlılar) göre daha ileri bir organizasyon gösterirler. Bunu kanıtlayan özellikleri şunlardır: 1) Vücutlarında pullar vardır. 2) İki çift lateral (çift) yüzgeçleri mevcuttur. 3) Kafatasına bağlı hareketli çeneleri bulunur, 4) Dişleri mine ile örtülüdür, 5) Dermal yapıda geç ışınlarına (ceratotrichia) sahiptir, 6) Belirgin bir mide ve pankreas bulunur, 7) Herbir iç kulakta 3’er yarım daire kanalları vardır, 8) Dorsal kaburgaları bulunur, 9) Üreme organları ve bu organların kanalları çift halde bulunmaktadır, 10) Omurga notokordu sıkı bir şekilde kuşatmıştır.

Kıkırdaklı balıkların, kemikli balıklardan daha basit organizasyonlu olarak kabul edilmesi ise şu nedenlere dayanmaktadır: 1) İskeletleri kıkır­dak yapıdadır ve gerçek kemikleri yoktur. 2) Plakoid pullara sahiptirler, 3) Solungaçlarının her biri çoğunlukla ayrı bir delikle dışarı açılır, 4) Hava (yüzme) keseleri yoktur, 5) Genellikle yutak ile bağlantısı olan bir çift spirakulum’ları vardır.